MỞ ĐẦU
Từ xưa mang đến nay, vũ trụ luôn là vấn đề mang tính chất thần túng và khoa học, thử thách mọi chiếc nhìn của các nhà nhân từ triết trung ương linh lẫn khoa học thực nghiệm. Song đối với nhân các loại nói bình thường và những nhà công nghệ nói riêng, cho tới nay vẫn là một trong những khái niệm, trên đây cũng là 1 trong đề tài tranh luận và kéo vĩnh viễn nhất ở các giới khoa học như triết học, đồ dùng lý học, thiên văn học, toán học,… Khi nói tới vũ trụ thì những nhà khoa học tiến bộ thường đề cập tới hai yếu tố cơ bạn dạng đó là không khí và thời gian, nhưng cho tới nay quan niệm đó dường như đã lung lay?
Nguồn gốc của trái đất (vũ trụ) được bắt đầu từ đâu? Một thắc mắc ngắn ngọn dẫu vậy đã làm cho những bộ óc vĩ đại của các nhà phân tích thế giới yêu cầu đau đầu để tìm tòi, nhưng cho tới nay những giải thuật đáp đó chưa được thuyết phục, ngoài ra còn có các tôn giáo khủng trên nắm giới cũng có thể có những quan điểm về quả đât (vũ trụ) trong số đó có Phật giáo.
Bạn đang đọc: Thế giới quan phật giáo
Cách đây 2600 năm về trước, đức phật thị lúc này vùng đất Ấn Độ với mục đích tìm ra tại sao của khổ và tuyến đường diệt khổ, tuy thế với ách thống trị thời bấy giờ minh bạch quá hà khắc mà Ngài không thể gật đầu được, bởi vì xã hội Ấn Độ đã tác động sâu nhan sắc của tôn giáo cổ là Ba-la-môn cùng họ cho rằng họ được hình thành từ mồm của đấng Phạm Thiên phải họ rất lớn quý, đấng Phạm Thiên tất cả quyền tối cao, rất có thể tạo ra vớ cả. Để phá đổ vỡ những để ý đến của gần như vị Bà La Môn kia về việc phân biệt giai cấp, đức Phật đã thuyết khiếp Khởi nuốm Nhân Bổn (Aggañña Sutta) để làm sáng tỏ về vấn đề sự hình thành của thế giới và tại sao xuất hiện kẻ thống trị cho những vị đạo Bà La Môn hiểu.
NỘI DUNG
1. Tổng quan kinh ngôi trường Bộ
Trong hệ thống kinh Pāli Nikāya gồm 5 bộ, trong các số đó Trường bộ kinh (Dīgha Nikāya) thuộc cỗ đầu tiên, bao gồm 34 bài kinh dài, tương xứng với 30 bài bác kinh vào Trường A-hàm thuộc tởm tạng Hán truyền và bao gồm 6 cỗ kinh vào Trường Bộ không có kinh tương ứng trong ngôi trường A Hàm: Mahāli Sutta, Jāliya Sutta, Subha Sutta, Mahāsatipaṭṭhāna Sutta, Lakkhana Sutta cùng Atānatiya Sutta. Trường bộ là bộ kinh ít số trang độc nhất vô nhị trong 5 cỗ kinh Pāli.
Vấn đề được đức Phật nhắc trong ghê Trường cỗ là các cuộc hội thoại về tôn giáo và triết học tập giữa ông phật và các vị Sa môn với Bà La Môn đương thời, trải qua đó giúp ta hình dung được trào lưu tôn giáo và triết học thời Phật, đồng thời mang lại ta thấy triết học thực tế của ông phật vượt đề xuất trên những tôn giáo hữu thần với vô thần thời đức Phật. Khiếp này được chia làm 3 phẩm: 1.Phẩm giới uẩn (Sālakkhandha Vagga Pāli) có 13 bài xích kinh nói về đạo đức (Sīla) chuẩn mực, thanh cao; 2.Đại Phẩm (Mahā Vagga Pāli) bao gồm 10 kinh nói về cuộc đời đức Phật và một số trong những giáo pháp căn bản; 3.Phẩm cha Lê (Pathika Vagga Pāli) bao gồm 11 kinh nói về vũ trụ luận, giải pháp tu của ngoại đạo, nhiệm vụ gia đình, buôn bản hội và tâm linh. Hiện nay, khiếp Trường cỗ được dịch ra giờ Anh với nhiều tác giả, bạn dạng dịch giờ đồng hồ Việt thì tất cả HT.Thích Minh Châu và được nhìn nhận là phiên bản dịch đúng tuyệt nhất với nguyên tác Pāli.
2. ý niệm về trái đất quan của các nhà Triết học và tôn giáo
2.1. Quan lại niệm của các nhà Triết học
Vũ trụ có mặt từ đâu, vạc triển như thế nào và tương lai vũ trụ này đang ra sao? Đây là lốt hỏi lớn so với các đơn vị hiền triết Đông phương lẫn Tây phương. Theo một số nhà triết học vượt trội Tây phương thì quan niệm về quả đât như:
Triết gia Thales sống khoảng chừng 624 TCN – 546 TCN, là công ty triết học tập duy đồ dùng sơ khai, ông phân tích và lý giải các hiện tại tượng tự nhiên đều khởi thủy từ nước và ông nhận định rằng nước là khởi nguyên của vũ trụ, quả đât này ko gì không giống hơn đó là phần lớn trạng thái khác biệt của nước<1>.
Theo triết gia Anaximenes (588 – 525 TCN), ông nghiên cứu về độc nhất vô nhị nguyên luận vật hóa học chủ trương vạn vật xác định và ông cho rằng khí là khởi nguyên của cụ giới.<2>. Còn triết gia Héraclite (544 – 483 TCN), là bên duy vật, công ty trương vạn vật trở thành dịch, hỏng vô, ảo ảnh và sự không tương đồng tính, ông nhận định rằng lửa là uyên nguyên với là bản nguyên của cố giới.<3>Còn đối với các công ty triết học tập Đông Á như Khổng Tử thì ông không để ý đến việc phân tích và lý giải thế giới, không chú ý nhiều cho trời đất, quỷ thần. Ông cho rằng trời đất chẳng qua chỉ cần giới từ bỏ nhiên, trong những số đó bốn mùa rứa đổi, vạn thứ sinh ra. Như vậy, về vụ việc này Khổng Tử chỉ đưa ra những chủ ý lấp lửng, ko rõ ràng, hoàn thành khoát.<4>. Xung quanh ra, Lão Tử lại cho rằng xuất phát của vũ trụ là “một vật mung lung hiện ra trước trời khu đất lặng lẽ, trống không, chủ quyền không đổi, chuyển động không ngừng, là bà mẹ của thiên hạ”. Lão Tử nói đó là đạo, vậy nên trời khu đất quỷ thần cũng vị đạo sinh ra.<5>.
Không phần đông thế, Trang Tử (369-286 TCN) nhận định rằng đạo là bắt đầu của vạn vật, trời đất, thần thánh, dẫu vậy ông lại quá nhận mạnh tính chất hư vô với tính bất khả thi của đạo. Ông nói: “Lấy lí nhưng mà nói thì đạo là cái hình như động mà lại không động, hình như có hình thể cơ mà lại đổi thay luôn, vì vậy đạo ấy vô vi mà không có hình thể duy nhất định. Vì thế, đạo hoàn toàn có thể truyền lại mà thiết yếu nhận được, rất có thể hiểu được cơ mà không trông thấy, trường đoản cú nó là nguồn gốc của nó, từ bỏ khi chưa tồn tại trời đất và từ thời thời trước nó vẫn tồn tại. Đạo ấy tạo sự thần người, thần trời, xuất hiện trời đất. Nó bao gồm trước cả thái rất mà quán triệt là cao, dưới sáu bể mà quán triệt là sâu, có từ trước khi có trời đất mà không cho là cũ, to hơn cả thời thượng cổ mà không cho là già”.<6>.
2.2. Đạo Bà La Môn
Khoảng 800 năm TTL, trước khi đức Phật đản sinh sinh hoạt Ấn Độ thì đạo Bà La Môn được sinh ra và xuất hiện trên các đại lý Vệ Đà giáo, cúng đấng Brahma là đấng tối cao, buổi tối linh với là vong linh vũ trụ, tức là đại ngã, là đại vũ trụ, là đại vong hồn (Atman) tốt thường call là Thượng đế và cho rằng con người, quả đât do Thượng đế sáng chế và sự phân chia thống trị cũng tự đây cơ mà ra.
3. Thế giới quan Phật giáo
3.1. Vậy giới ban đầu từ đâu
Đức Phật thị hiện nay ở trần gian là tìm nguyên nhân của khổ và con phố diệt khổ, là fan chỉ đường cho việc đó sinh đi đến giác ngộ. Suốt 45 năm thuyết pháp, tiên phật đã sở hữu giáo lý truyền bá mọi nơi, vào suốt cuộc sống hoằng pháp lợi sinh Ngài cũng tùy nền tảng và nhân duyên để giáo hóa. Có những thắc mắc đối đáp Ngài vấn đáp và bao hàm câu Ngài im re vì nó không nhắc đến sự việc tu tập cùng giải thoát, mang ý nghĩa triết lý cao siêu, khó khăn hiểu. Như trong Tiểu khiếp Māluṅkya đức Phật vẫn không trả lời vấn đề nhưng mà Māluṅkyāputta đang vướng mắc dù cho những người ấy sẽ chết và vẫn không được Như Lai trả lời: “Thế giới là hay còn, thế giới là vô thường, thế giới là hữu biên, trái đất là vô biên,…”<7>. Với phần đông quan điểm sai trái về nhân loại và vấn đề mang ý nghĩa trừu tượng của các Sa môn, Bà La Môn, đức Phật xác minh như sau:
“Những pháp ấy, này các Tỳ kheo, là phần đông pháp sâu kín, khó khăn thấy, cạnh tranh chứng, tịch tịnh, mỹ diệu, vượt không tính tầm của luận lý suông, tế nhị, chỉ những người dân có trí mới rất có thể phân biệt…những pháp ấy, những ai chân thực chân chủ yếu tán thán Như Lai new nói đến”<8>.
Ngoài ra, tởm Poṭṭhapāda, đức phật cũng không trả lời cho vị du sĩ nước ngoài đạo Poṭṭhapāda về vấn đề: “thế giới là thường còn hay thế giới là vô thường; thế giới là hữu biên hay nhân loại là vô biên, …”<9> và “Này Poṭṭhapāda, những câu hỏi này không thuộc về mục tiêu giải thoát, ko thuộc về Pháp, không thuộc về căn bản của phạm hạnh, không đưa tới yểm ly, mang lại ly tham, mang đến tịch diệt, cho tịch tịnh, đến thắng trí, mang đến giác ngộ, đến Niết-bàn, vị vậy Ta ko trả lời.”<10>.
Cho nên, những vấn đề không mang tiện ích dễ làm hoang mang lo lắng thì ông phật sẽ im re không trả lời, tuy thế khi ta kiếm tìm lại vào Đại tạng kinh thì vẫn có những bài xích kinh đức Phật vẫn đề cập đến vấn đề nhân loại và trái đất được bước đầu từ đâu? cùng đó là câu hỏi mà không ít người sẽ tìm câu trả lời. Vày vì, quả đât là khôn xiết vô tận, trở thành hoại không ngừng:
“Này Vaseṭṭha, tất cả một thời, đến một quy trình tiến độ nào đó, sau một thời hạn khôn cùng lâu, quả đât này gửi hoại. Vào khi quả đât chuyển hoại, các loại hữu tình nhiều phần sinh qua cõi Abhassara (Quang âm thiên)…. Này Vaseṭṭha, gồm một thời, cho một quá trình nào đó, sau một thời hạn khôn xiết lâu, nhân loại này chuyển thành. Trong khi thế giới này chuyển thành, một vài lớn bọn chúng sinh từ quang đãng âm thiên thác sinh qua tại đây”<11>.
Hay vào Trường A-hàm tất cả đề cập tới nhân loại như sau: “Trời đất thủy chung, khi kiếp tận băng hoại, bọn chúng sinh mệnh chung đều sinh lên cõi trời quang âm”<12>.
Ngoài kinh Khởi núm Nhân Bổn (Aggañña Sutta) ra thì còn có kinh Phạm Võng (Brahmajāla Sutta) với kinh bố Lê (Pātika Sutta) cũng nói đến nắm giới, qua ngôn từ kinh vừa đề cập trên thì ‘thế giới gửi hoại’, ‘thế giới gửi thành’ nó đi theo như một chu kỳ có thành, có hoại hay có thể nói là sẽ là nguyên lý vận hành của duyên khởi: sinh trụ dị khử hay thành trụ hoại không và bọn chúng nối tiếp tục với nhau như một đôi mắt xích, không tồn tại điểm đầu với điểm kết.
3.2. Sự hình thành cố kỉnh giới
Để khám phá về bản chất và sự có mặt của thế giới được quản lý và vận hành qua từng tiến trình theo thời gian một cách liên tục không loại gián đoạn, được tiên phật nêu rõ trong tởm Khởi cố Nhân Bổn (Aggañña Sutta):
“Này Vāseṭṭha, lúc bấy giờ, vạn vật biến chuyển một thế giới toàn nướ, black sẫm, một color đen khiến mắt bắt buộc mù. Khía cạnh trăng, mặt trời không hiện nay ra; sao cùng chòm sao không hiện tại ra; không tồn tại ngày đêm; không tồn tại tháng với nửa tháng; không có năm và thời tiết; không có đàn bà, bọn ông…. Sau một thời hạn rất lâu, vị đất tan ra nội địa như bong bóng nổi lên xung quanh cháo sữa nóng sẽ nguội dần, cũng như vậy đất hiện nay ra… lúc vị của đất đã trở thành mất… một nhiều loại nấm đất hiện ra… lúc nấm đất biến chuyển mất, cỏ cùng cây leo hiện tại ra… khi các loại cỏ cùng cây leo phát triển thành mất, thời lúa xuất hiện.”<13>.
Hay vào Trường A Hàm cũng đề cập về sự việc này như sau:
“Về sau, cõi khu đất này thảy biến thành nước quấn ngập tất cả. Vào lúc ấy không xuất hiện trời, mặt trăng, các sao, cũng không có kể ngày đêm, năm, tháng, số tuổi. Duy có một vùng tối tăm bao la. Sau từ từ biển đó lại biến thành cõi đất.”<14>.
Cứ như thế, vận hành liên tục, khi trái đất này hoại lại ra đời một thế giới khác tiếp nối, hội đủ nhân duyên, các yếu tố đoàn kết nhau, không thể bóc tách rời nhau được. Dòng này xuất hiện do hội đủ nhân duyên của không ít yếu tố khác gồm sinh nên có diệt đó là trùng trùng duyên khởi. Với đức Phật đã xác minh một điều rằng: “Này Bhaggava, Ta biết về khởi nguyên cầm giới, Ta còn biết hơn thế nữa nữa”<15>, điều tiên phật đãm khẳng định Ngài biết nhiều hơn thế những gì cơ mà Ngài nói ra cơ mà những vụ việc đó không tồn tại mục đích mang đến sự an lạc, giải thoát, Niết bàn, dễ khiến cho hàng đệ tử gồm có suy luận sai lầm, hoang mang. Để làm rõ vấn đề trên đức Phật đã dạy tiếp:
“Thế Tôn nhặt lên một không nhiều lá Simsapā. Những ông nghĩ cố nào, này những Tỳ kheo, vật gì là những hơn, một số ít lá Simsapā nhưng mà Ta nạm lấy vào tay xuất xắc lá trong rừng Simsapā. Thật là quá ít bạch ráng Tôn, một không nhiều lá Simsapā mà cố Tôn gắng lấy vào tay,và thiệt là quá nhiều lá vào rừng Simsapā. Cũng vậy, này các Tỳ kheo thật là rất nhiều những gì Ta đã chiến thắng tri nhưng mà không nói cho các ông! thiệt là thừa ít các gì cơ mà Ta sẽ nói ra!”<16>.
Để khẳng định lại một lần nữa về vụ việc siêu hình khi nhắc về gắng giới, vày chúng không có lại công dụng gì cho sự tu tập giải thoát:
“Này Poṭṭhapāda, những câu hỏi này ko thuộc mục đích giải thoát, ko thuộc về pháp, không thuộc về căn bản phạm hạnh, không đưa đến yểm ly, ly tham, cho tịch diệt,…vì vậy Ta không trả lời”<17>.
Câu trả lời đem lại sự an nhàn và lợi ích mà đức Phật hy vọng nói đến hàng đệ tử: “Đây là khổ, đây là khổ tập, đấy là khổ diệt và đó là con đường mang tới khổ diệt.”<18>. Mang đến nên, đức Phật ước ao đem rất nhiều gì có ích ích an nhàn cho chúng sinh, hy vọng chúng sinh đi đúng con phố giải thoát, thoát khỏi những ngụy biện, chấp bạn dạng ngã và quả đât .
3.3. Bài học kinh nghiệm từ quả đât quan Phật giáo
Không chỉ kể về trái đất mà tiên phật còn kể về nhân sinh, nhằm nói yêu cầu rằng ko có giai cấp trong chiếc máu thuộc đỏ, nước mắt cùng mặn, nhỏ người không hẳn từ Phạm Thiên hiện ra ở vị trí khác nhau rồi gán cho cái brand name để phân minh cao thấp:
“Các các loại hữu tình đa phần sinh qua cõi Abhassara (Quang âm thiên). Ở tại đây, những loại chúng sinh này bởi vì ý sinh, nuôi dưỡng bởi hỷ, từ bỏ chiếu hào quang, phi hành trên hư không, sống trong sự vinh hoa và sống vậy nên trong một thời hạn khá dài.”<19>Hay trong Trường A Hàm tất cả đoạn nhắc như sau:
“Các vị trời quang đãng âm mang đến lúc không còn phước, mệnh chung, sinh xuống nơi này. Mặc dù sinh xuống đó, song vẫn ăn bằng niệm, còn có thần túc cất cánh đi, thân còn tỏa sáng. Bọn chúng sống như vậy một thời hạn lâu và người nào cũng gọi nhau là bọn chúng sinh! chúng sinh!”.<20>Qua đoạn gớm trên, bọn chúng sinh này là trước tiên trên trái đất và định nghĩa sinh ra là do ý niệm ‘loại bọn chúng sinh này bởi ý sinh’, vày đó không hẳn do một đấng Thần linh hay vày Phạm thiên hiện ra ‘ý dẫn đầu những pháp, ý thống trị ý tạo’, cho nên vì vậy ý niệm tại chỗ này đóng vai trò rất cao và có phải chăng do ý niệm con người đã tác động đến sự thành hoại của trái đất “Do kiêu mạn và kiêu ngạo, vị của đất trở nên mất, mộc nhĩ đất đổi mới mất, cỏ với cây leo biến hóa mất”<21>. Bởi vậy, do lòng tham kiêu kỳ và ý niệm chiếm hữu đã dần hình thành phải một nhân loại khác do chủ yếu mình làm chủ.
Bởi vị qua u mê, chấp trước sai lầm, không hiểu biết được học thuyết duyên khởi, sự thành hoại đều phải có sự hỗ tương lẫn nhau và chuyển đổi không ngừng, chính ví đó mà không tất cả gì là vĩnh cửu vĩnh cửu, một khi vẫn vướng mắc và không hiểu biết nhiều duyên khởi dễ bị vướng vào ngã và ngã sở, có mặt tà kiến.
“Có thì gồm tự mảy mayKhông thì cả trần thế này cũng khôngCó ko bóng nguyệt lòng sôngAi hay là không có, có không làm gì”.(Thiền sư từ Đạo Hạnh)
KẾT LUẬN
Qua những vấn đề đã nhắc trên, đức Phật dạy cho họ rằng mọi gì có tính cao siêu huyền bí, không hữu dụng trong việc tu tập giải bay thì tránh việc cố chấp, bám víu vào đó. Ngài thị hiện ra trần gian là tìm thấy chấn lý để lấy chúng quý phái thoát khổ, kia là mục đích khai thị cho việc đó sinh. Không phần nhiều thế, qua bài bác kinh Khởi vậy Nhân Bổn (Aggañña Sutta): đức Phật mong phá đổ vỡ khái niệm về sự phân chia ách thống trị quá nghiêm ngặt của thôn hội Ấn thời điểm bấy giờ, không có bất kì ai có quyền sắp xếp cho mình thống trị hết mà do chính bọn họ vì trung tâm quá si mê mê, chấp trước mà chế tạo nên.
Ngoài ra, Phật giáo luôn đề cao vấn đề giải quyết và xử lý nỗi khổ niềm đau, đồng thời tìm ra phương thức để mang đến sự an lạc cho nhân loại. Bởi vì đó, là tín đồ học Phật lúc đã thấu hiểu được lý thuyết Duyên khởi thì những vấn đề sẽ được thiết kế sáng tỏ với tự tìm cho chính mình được câu trả lời. Tuy vậy ngày nay, thôn hội vẫn trên đà cách tân và phát triển con tín đồ vì vừa lòng tâm tham, tương xứng với cuộc sống,… mà bất chấp mọi hành động dẫn mang lại đạo đức đi xuống, đó là một trong những nguyên nhân tạo nên xã hội nói chung và cả thế giới nói chung đang dần dần đi xuống.
Qua đó, thế giới và con fan đều được tạo cho khi kết đủ nhân duyên và hệ thống của phương tiện nhân quả, tất cả sự cung ứng cho nhau để hình thành và chúng như một vòng tròn không tồn tại khe hở, thông suốt nhau quản lý không ngừng. Nhờ đạo giáo duyên khởi, chúng ta nhận thức được hồ hết quan niệm sai lầm và phá trừ được đều kiến chấp, đều vấn đề cao cả không có lại ích lợi cho bài toán tu tập, giải thoát.
Xem thêm: Mỹ Phẩm Juice Beauty Có Tốt Không, Access Denied
Thích nữ Huệ Đàm – học tập viên Thạc sĩ Khóa III, học viện PGVN trên Tp.HCM
——————
CHÚ THÍCH:
<1> Đinh Ngọc Thạch, Triết học Hy Lạp cổ đại, NXB.Chính trị quốc gia, 1999, tr.24.<2> Sđd, tr.28.<3> Sđd, tr.36.<4> Lương Ninh, lịch sử dân tộc thế giới cổ đại, NXB.Giáo dục Việt Nam, 2016, tr.149.<5> Sđd, tr.148.<6> Sđd, tr.154.<7> say đắm Minh Châu dịch, “Trung cỗ I”, Tiểu khiếp Māluṅkya, NXB.Tôn giáo, 2012, tr.521.<8> say đắm Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, tởm Phạm Võng, NXB.Tôn giáo, 2013, tr.27.<9> ham mê Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, khiếp Poṭṭhapāda, NXB.Tôn giáo, 2013, tr.172.<10> Sđd, tr.173.<11> mê say Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, gớm Khởi cố kỉnh Nhân Bổn NXB Tôn Giáo, 2013, tr.548-549.<12> Tuệ Sĩ dịch, “Trường A-hàm I”, tởm Tiểu Duyên, NXB.Phương Đông, 2012, tr.247.<13> phù hợp Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, khiếp Khởi cố gắng Nhân Bổn, NXB.Tôn giáo, 2013, tr.549-551.<14> Tuệ Sĩ dịch, “Trường A-hàm I”, ghê Tiểu Duyên, NXB.Phương Đông, 2012, tr..248.<15> ưng ý Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, gớm Ba-lê, NXB.Tôn giáo, 2013, tr.505.<16> mê say Minh Châu dịch, “Tương Ưng II”, ghê Simsapā, NXB Tôn Giáo, 2013, tr.798.<17> yêu thích Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, tởm Poṭṭhapāda, NXB Tôn Giáo, 2013, tr.173<18> Sđd, tr.173.<19> mê say Minh Châu dịch, “Trường Bộ”, khiếp Khởi cố Nhân Bổn, NXB.Tôn giáo, 2013, tr.548.<20> Tuệ Sĩ dịch, “Trường A-hàm I”, gớm Tiểu Duyên, NXB.Phương Đông, 2012, tr..248.<21> Sđd, tr.550.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Phù hợp Minh Châu dịch, trường Bộ, NXb.Tôn giáo, 2013.2. Tuệ Sĩ dịch, ngôi trường A-hàm, NXB.Phương Đông, 2012.3. ưa thích Minh Châu dịch, Tương Ưng II, kinh Simsapā, NXB Tôn Giáo, 2013.4. ưng ý Minh Châu dịch, “Trung bộ I”, Tôn giáo, 2012.5. Lương Ninh, lịch sử thế giới cổ đại, NXB.Giáo dục Việt Nam, 2016.6. Đinh Ngọc Thạch, Triết học tập Hy Lạp cổ đại, NXB.Chính trị quốc gia, 1999.7. ưa thích Hạnh Bình, Khái luận lịch sử Phật giáo Ấn Độ, NXB.Phương Đông, 2017.8. Bùi Biên Hòa, Đạo Phật và cụ gian, NXB.Hà Nội, 1998.9. ưa thích Chơn Thiện, lý thuyết nhân tính qua ghê Tạng Pāli, 1999.10. Đinh Ngọc Thạch, Triết học Hy Lạp cổ đại, NXB.Chính trị quốc gia, 1999.
